Κάθε Οκτώβριο, το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς (United Nations Human Settlements Programme, UN-Habitat) και οι εταίροι του διοργανώνουν έναν μήνα δραστηριοτήτων, εκδηλώσεων και συζητήσεων για την αστική βιωσιμότητα. Φέτος, η έναρξη του «Αστικού Οκτώβρη» (Urban October) σηματοδοτείται από την Παγκόσμια Ημέρα Ανθρώπινων Οικισμών (World Habitat Day) στις 4 Οκτωβρίου και η λήξη του από την Παγκόσμια Ημέρα των Πόλεων (World Cities Day) στις 31 Οκτωβρίου.
Η Παγκόσμια Ημέρα Ανθρώπινων Οικισμών καθιερώθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1985 μέσω του ψηφίσματος 40/202 και από το 1986, γιορτάζεται κάθε χρόνο την πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου. Στοχεύει στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας για το αστικό περιβάλλον και στην υπεράσπιση του πανανθρώπινου δικαιώματος για επαρκή στέγαση, πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες διαβίωσης, κοινωνικές και οικονομικές ευκαιρίες. Στοχεύει, παράλληλα, στην υπενθύμιση των δυνατοτήτων αλλά και της ευθύνης όλων μας για τη διαμόρφωση του μέλλοντος των πόλεών μας και την προώθηση πολιτικών βιώσιμης αστικής ανάπτυξης.
«Επιταχύνοντας την αστική δράση για έναν κόσμο ελεύθερο από άνθρακα» (Accelerating urban action for a carbon-free world) είναι το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ανθρώπινων Οικισμών και επιλέχθηκε ενόψει της 26ης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική αλλαγή (COP-26), που θα διεξαχθεί τον Νοέμβριο (1-12/11/2021) στη Γλασκώβη του Ηνωμένου Βασιλείου.
Από τα μέσα του εικοστού αιώνα, ο πληθυσμός των πόλεων παγκόσμια παρουσιάζει ανοδικές τάσεις. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, από το 1950 έως σήμερα ο πληθυσμός των πόλεων σε όλον τον κόσμο έχει τουλάχιστον τετραπλασιαστεί, με περισσότερους από 4,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους να ζουν στις μέρες μας σε αστικά περιβάλλοντα. Ταυτόχρονα, η συγκέντρωση του ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα, βασικού δείκτη της υπερθέρμανσης του πλανήτη, έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από το ένα τρίτο, σχεδόν εξ ολοκλήρου λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Σήμερα, οι πόλεις ευθύνονται για το 75% περίπου της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας και για ποσοστό μεγαλύτερο από το 70% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου ετησίως.
Ο τρόπος με τον οποίο οι πόλεις σχεδιάζονται, δομούνται και διαχειρίζονται, είναι το «κλειδί» για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και τη διατήρηση της θέρμανσης του πλανήτη εντός των ορίων που καθορίζονται από τη Συμφωνία του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή του 2015. Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς, σύμφωνα με το Τμήμα Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών (UNDESA), οι πόλεις και οι κωμοπόλεις αναμένεται να συγκεντρώσουν 2,5 δισεκατομμύρια επιπλέον ανθρώπους τα επόμενα 30 χρόνια, αυξάνοντας το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σε αστικές περιοχές από το 55% που είναι σήμερα, σχεδόν στο 70% το 2050.
Η αστικοποίηση λαμβάνει χώρα ταχύτερα στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές του κόσμου. Στις μέρες μας οι κάτοικοι των πόλεων στα λιγότερο αναπτυγμένα κράτη είναι τρεις φορές περισσότεροι σε σχέση με εκείνους που ζουν στις πόλεις πιο αναπτυγμένων περιοχών και το 90% των ανθρώπων που θα κατευθυνθούν στους αστικούς οικισμούς στο επόμενο διάστημα, θα ζουν στην Αφρική και την Ασία. Οι περισσότερες πόλεις στην αναπτυσσόμενη Αφρική και την Ασία δεν έχουν ακόμη κατασκευαστεί και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ εκτιμά ότι τα δύο τρίτα των επενδύσεων που απαιτούνται για την υλοποίηση αστικών υποδομών στην Αφρική έως το 2050, δεν έχουν ακόμη πραγματοποιηθεί. Μία σημαντική ευκαιρία διανοίγεται για τη διαμόρφωση αυτών των πόλεων με τρόπο ώστε να μειώνονται η συνολική κατανάλωση ενέργειας και οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και η μετανάστευση στις πόλεις, σε πολλές περιπτώσεις εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, δημιουργούν προκλήσεις για τη διασφάλιση των βασικών υπηρεσιών στους κατοίκους των πόλεων, ιδιαίτερα στους φτωχούς. Η δημιουργία συμπαγών (συνεκτικών) πόλεων, πόλεων που χαρακτηρίζονται, μεταξύ άλλων, από οριοθετημένη ανάπτυξη, πυκνή δόμηση, μικτές χρήσεις γης και εκτεταμένη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς, μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα. Στις «πόλεις των σύντομων διαδρομών», η παροχή βασικών υπηρεσιών, όπως στέγασης, νερού και ενέργειας, διαχείρισης αποβλήτων και λυμάτων και δημόσιων μεταφορών, είναι περισσότερο αποδοτική σε πόρους και οικονομικά βιώσιμη. Η αποφυγή της αστικής διάχυσης περιορίζει τον κατακερματισμό και την απώλεια οικοσυστημάτων, υποστηρίζει μία ισορροπημένη συνύπαρξη μεταξύ ανθρώπινων οικισμών και φύσης, και συμβάλλει στην πρόληψη των ζωονόσων, όπως αυτής που προκάλεσε την πανδημία COVID-19.
Το μέλλον του πλανήτη μας εξαρτάται από τις πολιτικές των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών κυβερνήσεων και οργανισμών, των κοινοτήτων, των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, του ιδιωτικού τομέα και όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, που εργάζονται από κοινού για τη δημιουργία βιώσιμων, με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα και χωρίς αποκλεισμούς πόλεων και κωμοπόλεων. Το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς προωθεί μία στρατηγική που συνδυάζει τον σχεδιασμό συμπαγών πόλεων με τη xρηστή διακυβέρνηση και τη δίκαιη παροχή βασικών υπηρεσιών. Στο πλαίσιο του Προγράμματος, η Παγκόσμια Ημέρα Ανθρώπινων Οικισμών στοχεύει στην ενίσχυση των παγκόσμιων εκστρατειών Race to Zero και #ClimateAction4Cities, προάγει την επικοινωνία και την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και ενθαρρύνει τις τοπικές κυβερνήσεις στην κατεύθυνση της ανάπτυξης εφαρμόσιμων σχεδίων μετάβασης σε μία οικονομία μηδενικών εκπομπών άνθρακα έως το 2050 το αργότερο.
__________________________________________________________________
«Με την προσοχή μας επικεντρωμένη στην αντιμετώπιση και την ανάκαμψη από τις κρίσεις που προκάλεσε η πανδημία COVID-19, ας διασφαλίσουμε ότι κάθε ενέργεια που αναλαμβάνουμε σήμερα, κάθε επενδυτικό και υποστηρικτικό έργο που δρομολογούμε, προωθεί διαδρομές ανάπτυξης περισσότερο βιώσιμες, χαμηλών εκπομπών άνθρακα και ανθεκτικές, που δεν αφήνουν πίσω κανέναν άνθρωπο και κανέναν τόπο.»
Maimunah Mohd Sharif
Εκτελεστική Διευθύντρια του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς (United Nations Human Settlements Programme, UN-ΗΑΒΙΤΑΤ)
__________________________________________________________________
COVID-19 και Πράσινη Ανάκαμψη
Αν και ο αντίκτυπος της πανδημίας COVID-19 υπήρξε καταστροφικός σε πολλούς τομείς, στη διάρκειά της αναδείχθηκαν ορισμένες σημαντικές προοπτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, αλλά και η επείγουσα ανάγκη ανάληψης δράσης για την πραγμάτωσή τους.
Για παράδειγμα, η πιθανή καθιέρωση της εξ αποστάσεως εργασίας αναμένεται να περιορίσει μακροπρόθεσμα τα φαινόμενα κυκλοφοριακής συμφόρησης και τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες κατασκευής οδικών δικτύων για την εξυπηρέτηση της αυτοκινούμενης μετακίνησης. Την ίδια στιγμή, η πανδημία COVID-19 υπογράμμισε την επιτακτική ανάγκη επίτευξης σημαντικών βελτιώσεων στις υποδομές πεζής μετακίνησης και ποδηλασίας και ανάπτυξης συστημάτων αστικών μεταφορών με χαμηλές εκπομπές άνθρακα και χωρίς αποκλεισμούς.
Η πρόσβαση σε ασφαλή, αξιόπιστη και καθαρή ενέργεια είναι απαραίτητη για μία σειρά δραστηριοτήτων, από την τηλεργασία και την οικιακή χρήση έως τη διασφάλιση των «ψυχρών αλυσίδων», δηλαδή των συστημάτων και υποδομών που απαιτούνται σε όλα τα στάδια ζωής των θερμοευαίσθητων προϊόντων (φαρμάκων υψηλής τεχνολογίας, εμβολίων, μονοκλωνικών αντισωμάτων κ.ά.), από την παραγωγή, την αποθήκευση και τη μεταφορά τους μέχρι την τελική χορήγησή τους.
Η κρίση που προκάλεσε η πανδημία ανέδειξε, επίσης, την ανάγκη βελτίωσης βασικών υπηρεσιών, όπως της υδροδότησης, της αποχέτευσης και της διαχείρισης των απορριμμάτων, ιδίως για τις φτωχές κοινότητες που ζουν σε άτυπους οικισμούς και είναι περισσότερο ευάλωτες στις μολυσματικές ασθένειες.
Τα προγράμματα δημοσιονομικής τόνωσης που σχεδιάστηκαν για να συμβάλουν στην ανάκαμψη από την πανδημία και εφαρμόζονται σήμερα σε πολλές χώρες, αναδεικνύονται, επίσης, ως πιλοτικές προσπάθειες στην πορεία για την κλιματική ουδετερότητα και ένα καλύτερο οικολογικό μέλλον για τις πόλεις. Ο τρόπος με τον οποίο τα κράτη διαμορφώνουν τη στρατηγική τους για το κλίμα ποικίλει, αλλά οι αναφερόμενες επενδύσεις παρέχουν μία «βάση» στις χώρες, τις πόλεις και τις κοινότητες υποστηρίζοντας τη δέσμευσή τους για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την αποδοτικότερη διαχείριση των φυσικών πόρων, την υιοθέτηση βιώσιμων προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης.
Από τον επίσημο ιστότοπο των Ηνωμένων Εθνών
για την Παγκόσμια Ημέρα Ανθρώπινων Οικισμών:
https://www.un.org/en/observances/habitat-day
https://urbanoctober.unhabitat.org/sites/default/files/2021-09/concept-note-whd.pdf
Προσαρμογή από το Κ.Ε.ΠΕ.Α./Κ.Π.Ε. Καστοριάς
